Helena Świtalska

---

Życiorys

Helena Świtalska urodziła się 16 kwietnia 1886 roku w Kętrzynie, w rodzinie wykształconej, gdzie ojcem był Marcin Świtalski, nauczyciel matematyki i fizyki, a matką Elżbieta. Rodzina przeniosła się na teren Prus Wschodnich, kiedy Marcin został przeniesiony do Królewskiego Gimnazjum w Kętrzynie. Pracował tam przez dekadę, a Helena była ich drugim dzieckiem – jej starszy brat, Władysław, również związał swoją karierę z nauką jako ksiądz i rektor Państwowej Akademii w Braniewie.

W 1890 roku, rodzina wyprowadziła się do Braniewa, gdzie ojciec podjął nową pracę jako nauczyciel w gimnazjum. Helena, korzystając z rodzinnych tradycji edukacyjnych, w 1906 roku ukończyła szkołę żeńską Elisabethschule. Jej dalsza edukacja przebiegała na Uniwersytecie Albrechta w Królewcu, gdzie zakończyła studia w 1919 roku, zdobywając nauczycielski egzamin państwowy. Po ukończeniu studiów, Helena zaczęła pracować w Elisabethschule w Braniewie.

W około 1920 roku zdała drugi mający znaczenie państwowy egzamin nauczycielski w Olsztynie. Jej najważniejszym osiągnięciem akademickim było obronienie rozprawy doktorskiej z matematyki na Uniwersytecie w Królewcu. Rozprawa, napisana pod kierunkiem prof. Franza Meyera, nosiła tytuł Ein Betrag zur Theorie der Strahlensysteme, co w tłumaczeniu oznacza „Przyczynek do teorii systemów promieniowania”. Obroniła ją z wyróżnieniem 30 grudnia 1922 roku.

Helena w swojej pracy w szkole żeńskiej nauczała różnorodnych przedmiotów, takich jak matematyka, fizyka, pedagogika i przyroda. Zyskała uznanie wśród uczniów za swoją pomoc oraz empatię. Była pierwszą kobietą, która uzyskała prawo jazdy w gronie pedagogicznym, co pozwoliło jej na chwilowe cieszenie się z posiadania czarnego mercedesa. Niestety, po roku 1933, w obliczu rosnącej władzy narodowych socjalistów, przywrócono restrykcje dotyczące własności samochodów.

Począwszy od 1933 roku, Helena mieszkała w Braniewie, a po śmierci rodziców, mieszkała z bratem Władysławem w wynajmowanym mieszkaniu. Zmarła matka Elżbieta, gdy Helena miała zaledwie 15 lat, co znacząco wpłynęło na jej życie domowe. Po śmierci ojca w 1929 roku, Helena przejęła wszystkie domowe obowiązki, co dodatkowo utrudniało jej życie, zwłaszcza podczas nauczania.

W 1945 roku, po wkroczeniu Armii Czerwonej do Fromborka, Helena, a także inne kobiety, zostały umieszczone w kościele ewangelickim z zamiarem deportacji do Związku Radzieckiego. W wyniku tragicznych wydarzeń, ksiądz Władysław Świtalski zginął, a Helena została wywieziona za Ural, gdzie zmarła. Pomimo okropieństw, z jakimi się zetknęła, do samego końca wspierała innych swoją pomocą i życzliwością, co było jej znakiem rozpoznawczym przez całe życie.

Helena Świtalska nigdy nie założyła rodziny i nie miała dzieci, jednak była biegła zarówno w języku niemieckim, jak i polskim. Język niemiecki dominował jej otoczenie, lecz język polski, dzięki rodzinnej tradycji, był równie ważny w jej codziennym życiu, szczególnie w kontaktach z bratem, z którym do końca życia rozmawiała wyłącznie po polsku.

Warto wspomnieć, że Helena mieszkała w Braniewie przy Langgasse 13 (współcześnie ul. Gdańska), gdzie jej życie pełne nauki i poświęcenia dla innych odcisnęło trwały ślad na lokalnej społeczności oraz edukacji w regionie.

---

Oceń: Helena Świtalska

---