Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie

---

Historia

Pierwsze grupy wiernych Kościoła prawosławnego zaczęły przybywać do Kętrzyna w roku 1945, niezwłocznie po zakończeniu II wojny światowej. Z frontem przybyli notable wyznawcy prawosławia, wśród których wyróżniali się: Eugeniusz Gałdziewicz, s. Franza i Anny Grabarz, znany posiadacz znaczącego majątku; Zofia Licharewa, mająca status kandydata nauk przyrodniczych, córka carskiego generała, która później została organizatorką muzeum w Kętrzynie; a także siostry Olga Michler i Krystyna Waszkiewicz. W tym samym okresie dotarła do Kętrzyna także niewielka liczba wiernych z Białorusi oraz Ukrainy, jednak formułowanie jakiejkolwiek organizacji parafialnej w tym czasie było utrudnione, ze względu na strach oraz mieszane wyznania w niektórych rodzinach.

Kiedy powstawały Państwowe Gospodarstwa Rolne, do okolic Kętrzyna przybyła młodzież ze wschodnich części Polski, zwłaszcza z województwa białostockiego. Znaczną część tej grupy stanowili mieszkańcy powiatów hajnowskiego, siemiatyckiego i białostockiego. W roku 1947, w ramach akcji „Wisła”, do regionu przybyli przesiedleńcy z województwa lubelskiego, którzy w większości pochodziły z miejscowości takich jak:

• powiat Biała Podlaska – Bubel, Dobrynka, Kijowiec, Kobylany, Koroszczyn, Leniuszki, Nosów, Okczyn, Olszanki, Połoski, Zabłocie,
• powiat Chełm Lubelski – Berdyszcze, Dorohusk, Wólka Okopska, Pniewno (obecnie na Ukrainie).

W rezultacie akcji „Wisła” do powiatu kętrzyńskiego przybyło około 1000 prawosławnych narodowości ukraińskiej, którzy z uwagi na zakazy grupowania się, zostali rozmieszczeni w różnych miejscowościach, często odległych od miasta, takich jak: Parys, Kominki, Nowy Dwór, Starówka (obecnie Gradowo), Junkierka, Grzęda, Wikrowo, Pudwągi i wiele innych. W Parysie i Kominkach osiedlono po 20 rodzin, w pozostałych wioskach ich liczba rzadko przekraczała 10, co znacznie utrudniało organizację jakiegokolwiek życia religijnego.

Prawosławni pragnęli utworzenia parafii od samych początków, jednak napotykali liczne trudności. Na długo zanim powstała parafia, wierni pielgrzymowali na nabożeństwa do Giżycka. W Pudwągach (dawniej Paswangen) osiedli wierni z Nosowa, gdzie w 1949 roku w domu Eustachiusza Komorowskiego zaczęły się pierwsze nabożeństwa prawosławne. Liturgię sprawował ks. Anatol Bondar z Giżycka, który podjął starania o utworzenie parafii w Kętrzynie. Dzięki wsparciu Aleksego Juszczuka, nauczyciela Mikołaja Durowicza oraz wcześniej przybyłych wiernych rozpoczęto starania o kaplicę poewangelicką przy ulicy Bolesława Limanowskiego 9.

W owym czasie budynek, który miała przejąć parafia, był już w znacznej części zdewastowany. W końcu miasto przekazało kompletnie zniszczoną kaplicę, co pozwoliło na rozpoczęcie jej adaptacji na cele prawosławne. Pierwszym proboszczem utworzonej przez ks. Bondara parafii w Kętrzynie, od 1951 roku został ks. Aleksy Uszakow, który przybył na Ziemie Odzyskane z Kodnia. Jego starania przyniosły efekty w postaci pozyskania mieszkania w bloku obok cerkwi oraz sprowadzenia ikonostasu, który w lekko zmienionej formie istnieje w kętrzyńskiej cerkwi do dzisiaj.

W tym okresie powstał również chór, którym kierował diakon Mikołaj Potapczuk, późniejszy archimandryta Nikon, pochodzący z Kostomłot. Niestety ks. Uszakow nie mógł długo prowadzić nowo utworzonej wspólnoty, ponieważ zmarł w 1953 roku. Jego ciało spoczęło na prawosławnym cmentarzu w Dojlidach. Po tej stracie, opiekę duszpasterską w Kętrzynie powierzono ks. Jerzemu Klingerowi, który został przeniesiony do Warszawy w 1955 roku. W trakcie jego kadencji w cerkwi wykonano freski oraz ikony, które stworzył prof. Jerzy Nowosielski, wspierany przez prof. Adama Stalonę-Dobrzańskiego.

W związku z problemami finansowymi, malowidła zostały wykonane na złym tynku, co przyczyniło się do ich szybkiego zniszczenia. W sierpniu 1955 roku, do Kętrzyna przybył absolwent Prawosławnego Seminarium Duchownego w Warszawie, ks. Witalis Czyżewski, który w listopadzie został mianowany proboszczem. Zmarł 5 października 2013 roku, pozostawiając po sobie stabilizację i jedność w parafii dzięki swojej otwartości na wiernych o różnych pochodzeniach.

Podczas jego kadencji chór, prowadzony przez Annę Mańdziuk, śpiewał utwory bliskie lokalnej społeczności. Niestety między 1956 a 1958 rokiem nastąpił kryzys, gdyż tzw. „odwilż przy Gomułce” sprawiła, że około 50% wiernych opuściło parafię, wracając do swoich dawnych miejsc zamieszkania. Ci, którzy pozostali, zmagali się z uczuciem smutku i żalu, bowiem nie każdy mógł powrócić na stare śmieci. Młody i pełen energii kapłan trudził się, odwiedzając odległe miejscowości, by nieść pocieszenie i wsparcie swoim parafianom.

W końcu Kętrzyńska parafia stała się centrum życia religijnego regionu, przyciągając wiernych z okolicznych parafii na nabożeństwa. W latach 60. proboszcz wraz z parafianami musiał podjąć działania mające na celu konserwację tynku z freskami. W tym czasie zburzono sąsiedni budynek gospodarczy oraz wybudowano ogrodzenie wokół cerkwi, co umożliwiło organizowanie procesji. W celu zabezpieczenia świątyni przed wilgocią, zainstalowano centralne ogrzewanie, a wnętrze urządzone zostało z poszanowaniem architektonicznych uwarunkowań budynku.

Ks. Czyżewski był kapelanem zarówno dla wiernych Kościoła prawosławnego, jak i greckokatolickiego. W latach 50. i 60. zorganizował parafie, w których nabożeństwa odbywały się w galicyjskim porządku, w takich miejscowościach jak Kruklanki, Orłowo, Gołdap i Sątopach-Samulewie. Od 1965 roku, na jego prośbę, do Orłowa powołano ks. Jerzego Senejko z Giżycka, a ks. Piotr Martyniuk przez pewien czas prowadził opiekę duszpasterską w Gołdapi. Parafia w Sątopach-Samulewie, początkowo liczna, z czasem, w wyniku możliwości powrotu mieszkańców, drastycznie zmniejszyła się.

Dla nielicznej grupy wiernych ks. Czyżewski odprawiał nabożeństwa, a wspierał go lektor Bazyli Gij z Orłowa. Wspierały go również inne oddane osobistości, takie jak Aleksander Biły, Jakub Dańczuk, Miron Pograniczny i inni. Na początku lat 60. do społeczności w Sątopach-Samulewie został delegowany ks. Jarosław Buciora, który później przeniósł siedzibę parafii do Korsz. Niestety, po świątyni w Sątopach nie pozostało śladu, gdyż została rozebrana, a cegły wykorzystano do budowy cerkwi Świętego Ducha w Białymstoku.

Ważną rolę w życiu kętrzyńskiej wspólnoty odegrała działalność kulturalno-oświatowa, która w dużej mierze była zasługą lokalnych władz. Pod „płaszczykiem” choinek ks. Czyżewski organizował przyjęcia i zabawy w miejskich świetlicach, nawiązując do repertuaru ukraińskiego, co miało znaczący wpływ na integrację społeczności ukraińskiej, niezależnie od wyznania. Inicjatywy te miały miejsce jeszcze przed założeniem Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego.

Aby wzmocnić duchową jedność, ksiądz zainicjował pielgrzymki do szczególnych miejsc kultu, takich jak klasztor św. Onufrego w Jabłecznej oraz Święta Góra Grabarka. Parafia organizowała również pielgrzymki na Ukrainę, z których korzystali wierni z sąsiednich miejscowości, m.in. Giżycka i Mrągowa.

Od początku istnienia parafia kętrzyńska (oficjalnie od 1961 roku) prowadzi katechizację dzieci oraz młodzieży. Zajęcia religijne odbywają się w świetlicy parafialnej. Przez ostatnie lata, ks. Witalis uczył religii w Liceum Ogólnokształcącym z ukraińskim językiem nauczania w Górowie Iławeckim. Jako kapelan pracował także w Zakładzie Karnym w Kamińsku, gdzie z jego staraniem powstała prawosławna kaplica św. Barbary, a także w Areszcie Śledczym w Bartoszycach, Barczewie i innych miejscach penitencjarnych.

Jednak parafia i cała społeczność regionu borykają się z problemem bezrobocia. Po transformacji politycznej, nastąpiła likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych, przez co wielu wiernych utraciło źródła utrzymania. W rezultacie, znaczna liczba parafian opuściła Kętrzyn w poszukiwaniu pracy w większych ośrodkach miejskich czy też za granicą, co znacząco wpłynęło na kondycję parafii. W 2013 roku parafia liczyła nieco ponad 300 osób, z czego około 40% mieszkało w Kętrzynie, a pozostali byli rozproszeni w promieniu 40 km od miasta.

Chórem parafialnym opiekowała się matuszka Wiera Czyżewska, która również odegrała ważną rolę w budowaniu życia religijnego w Kętrzynie. W 2014 roku przed cerkwią ustawiono krzyż na pamiątkę 65-lecia powstania wspólnoty, a także kamienny obelisk poświęcony ks. Witalisowi Czyżewskiemu, jej długoletniemu proboszczowi. W 2017 r. w pobliżu cerkwi zbudowano wolnostojącą dzwonnicę, na której zawieszono trzy dzwony, poświęcone 1 października 2017 r. przez arcybiskupa białostockiego i gdańskiego Jakuba.

W 2017 roku parafia liczyła kilkaset osób, z czego połowa mieszkała w Kętrzynie. Z innych źródeł wynika, że w 2021 roku do parafii należało niewiele ponad 60 osób, w tym około 40% zamieszkujących Kętrzyn.

Wykaz proboszczów

W parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie, historia duchowieństwa odznacza się szeregiem znaczących postaci, które pełniły funkcję proboszcza w różnorodnych okresach. Poniżej przedstawiamy wykaz proboszczów, którzy zostawili swój ślad w historii tej wspólnoty.

• 1949–1951 – p.o. ks. Anatol Bondar,
• 1951–1953 – ks. Aleksy Uszakow,
• 1953–1955 – ks. Jerzy Klinger,
• 1955–2013 – ks. Witalis Czyżewski,
• od 2013 – ks. Paweł Siebiesiewicz.

---

Oceń: Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie

---