Ulica Asnyka w Kętrzynie

---

Zabudowa przedwojenna

Szpital Miłosierdzia

Szpital Miłosierdzia, znany także pod niemiecką nazwą Krankenhaus der Baherzigkeit, został założony w 1857 roku przez wspólnotę Kościoła ewangelickiego. Inicjatywę rozpoczął kętrzyński superintendent Karl August Thal. Na czele zarządu szpitala stał proboszcz oraz pięcioosobowy zespół, który był wybierany przez radę parafialną.

W roku 1866 szpital miał na swoim stanie 63 pacjentów, jednak zaledwie dwa lata później liczba ta wzrosła do 154, w wyniku epidemii tyfusu. Opieką nad chorymi zajmowały się diakonise. Z czasem, wobec potrzeby większych możliwości leczenia, szpital przeniósł się do nowego budynku, którym dzisiaj jest Szpital Powiatowy w Kętrzynie.

Zakład filantropijny Sembecka

W obszarze ograniczonym ulicą Pocztową, jeziorem Kętrzyńskim oraz ulicą Adama Asnyka, wcześniej znany był Zakład Psychiatryczny. Wzniesione z czerwonej cegły budynki otaczało solidne ogrodzenie, które przetrwało do dziś. Zainicjowanie budowy zakładu miało miejsce dzięki działalności Kościoła ewangelickiego. W 1865 roku powstały tutaj pierwsze struktury dla dzieci cierpiących na choroby psychiczne, gdzie zatrudniano jednego opiekuna oraz nauczyciela. Zakład rozrósł się, a jego funkcjonowanie wspierała Fundacja Sembecka, która otrzymywała środki finansowe z kościelnych zbiórek.

W kolejnych latach, od 1869 r., powstawały nowe budynki, w tym dom dla kobiet oraz obiekty edukacyjne i mieszkalne dla dzieci oraz mężczyzn. Zakład mógł pomieścić około 1000 pensjonariuszy, a jego personel składał się z lekarzy, pedagogów oraz pielęgniarek. W obiekcie znajdowały się nie tylko gabinety, ale także piekarnia oraz gospodarstwo rolne o powierzchni 60 ha, które dostarczało żywność do zakładowej stołówki. Wyroby rzemieślnicze produkowane przez pensjonariuszy były sprzedawane, a dochody przekazywano na rozwój zakładu. Historyczny adres tej instytucji to Sembeckstr 15 (obecnie ul. Pocztowa) oraz Oberteichstr 1 (obecnie ul. Adama Asnyka). Zakład, powstały przed podobnymi instytucjami w Karolewie, pozostawał jedną z bardziej znaczących placówek tej formy opieki psychiatrycznej.

W 1937 roku, po przejęciu przez nazistowskie władze III Rzeszy, zakład zmienił swoją nazwę na Zakład Wychowawczy, dostosowując strukturę podopiecznych do nowych warunków. W tym okresie opiekowano się zarówno dziećmi, jak i młodzieżą, w tym osobami z niepełnosprawnościami intelektualnymi. Dyrektorem Zakładu Wychowawczego w 1939 roku został pastor Gotthard Schulz, a rektorem szkoły — uznany wówczas Nernheim.

Zakład w latach 1940–1944

W 1940 roku obszar Zakładu Wychowawczego został podzielony na dwie części. Budynki zlokalizowane od strony ul. Pocztowej pozostały zakładem opiekuńczym, a główny budynek, usytuowany przy obecnej ul. Asnyka 10 (wówczas przy Oberteich), stał się siedzibą biura techniczno-wykonawczego Organizacji Todt. Biuro to, choć funkcjonowało pod różnymi kryptonimami, prowadziło różnorodne działania, w tym prace projektowe i nadzór inwestycyjny w ramach zleconych przez rząd, i było jednym z centralnych oddziałów w ramach Führera.

W tym samym czasie, w roku 1940, w Kętrzynie rozpoczęto również budowę Wilczego Szańca oraz związane z tym prace na lotnisku Kętrzyn-Wilamowo. Do Kętrzyna przyleciał minister Todt, co podkreśla ważność lokalizacji. Działalność biura dobiegła końca w grudniu 1944 roku, a po wojnie jedynym materiałowym świadectwem wykorzystania obiektów Zakładu Wychowawczego do celów wojskowych był zainstalowany węzeł łączności, a także okopy przeciwlotnicze rozlokowane na terenie pobliskiego cmentarza komunalnego oraz w majątku sióstr Katarzynek.

Rok 1945

Relacje dotyczące wydarzeń z dnia 14 stycznia 1945 roku wskazują, że polscy robotnicy przymusowi przenosili dokumenty z budynku przy ul. Asnyka 10, układając je na samochodach wojskowych. Pomiędzy 15 a 20 stycznia w opuszczonej części Zakładu Wychowawczego schronienie znalazły dzieci oraz opiekunowie z Domu Dziecka w Ełku. W dniu 22 stycznia, kierownictwo instytucji złożyło trzy telegramy, w których proszono o możliwość ewakuacji zgodnie z wcześniej opracowanym planem. Do 26 stycznia o godzinie 16:00 nadeszła decyzja o obowiązkowej ewakuacji, która miała miejsce o godzinie 20:00, a wśród ewakuowanych znajdowały się dzieci oraz żywność. W dniu 11 lutego 1945 roku powrócili do Kętrzyna, a dom przy ul. Asnyka 8 został zajęty przez wojskowego komendanta miasta, majora Rozenfelda.

W wyniku działań wojennych oraz surowych warunków, niektórzy z uciekinierów ponieśli śmierć z powodu mrozu oraz zagrożeń związanych z działalnością frontu. Po wojnie, w Kętrzynie nowym burmistrzem został Henryk Hartmann, który pełnił też funkcję w Zakładzie Wychowawczym, który przekształcono w dom dziecka. W wyniku repatriacji, pensjonariusze zakładu wrócili do Niemiec na przełomie 1945 i 1946 roku. Co więcej, pracownicy Zakładu Wychowawczego byli często przesłuchiwani przez NKWD, które interesowały się archiwami Organizacji Todt. W efekcie tych wydarzeń, miało miejsce wypompowywanie wody z Jeziora Kętrzyńskiego w 1963 roku, co negatywnie wpływało na stan okolicznych budynków.

Zabudowa obecna

W budynku przy ulicy Asnyka 10, opuszczonym od lat, w 1947 roku zainaugurowano działalność Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Z biegiem lat, placówka ta przekształciła się w Zespół Szkół Zawodowych, który z kolei uczynił krok do przeniesienia w nowe miejsce, na ul. Wojska Polskiego 12. Kolejnym etapem w historii budynku było objęcie go przez Szkołę Podstawową Nr 5 im. Macieja Kalenkiewicza „Kotwicza”, która również zdecydowała się na zmianę lokalizacji, przeprowadzając się na ul. Kazimierza Wielkiego 12.

Aktualnie obiekt przy Asnyka 10 jest siedzibą Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP, z wydziałem zamiejscowym w Kętrzynie. Budynek znajdujący się pod nr 8 jest z kolei zarządzany przez Prywatne Gimnazjum oraz II Prywatne Liceum Ogólnokształcące i Niepubliczną Szkołę Podstawową Klucz. Historia edukacji w tym rejonie Kętrzyna wiąże się z wieloma osobami, wśród których znaleźli się znani absolwenci, jak Bronisław Ignaciuk, który ukończył Zasadniczą Szkołę Zawodową w 1963 roku, oraz Cyryl Klimowicz, absolwent z 1971 roku.

Ulica Asnyka łączy ulicę Pocztową z ulicą Kościuszki, a jej długość wynosi około 400 m. Na trasie tej znajduje się 12 numerów. Po stronie nieparzystej pod nr 1 swoją siedzibę ma kętrzyński browar, natomiast po stronie parzystej, pomieszczenia nr 8 i 10 w przeszłości były częścią ośrodka opiekuńczego, który powstał dzięki fundacji Sembecka. Interesujący jest też los budynku mieszkalnego nr 12, który powstał po 1945 roku. Wcześniej w tym miejscu funkcjonował szpital, który obsługiwał mieszkańców Kętrzyna w okresie, gdy nie istniał jeszcze szpital powiatowy.

Bibliografia i źródła

W niniejszej sekcji przedstawiamy zestawienie istotnych źródeł oraz publikacji, które stanowią podstawę wiedzy na temat Kętrzyna oraz jego historii. Ich znajomość jest kluczowa dla zrozumienia kontekstu kulturowego i społecznego tego miasta.

• Rudolf Grenz, „Der Kreis Rastenburg”, Marburg/Lahn, 1976,
• „Kętrzyn z dziejów miasta i okolic”, wyd. „Pojezierze”, Olsztyn 1978,
• Wulf/Tiesler, Das war unser Rastenburg, Kreisgemeinschaft Rastenburg, Leer, 1983, ISBN 3-7921-0290-0 (Rok 1937 zabranie zakładu opiekuńczego od Fundacji),
• Stadtplan Rastenburg 1903 – Idiotenanstalt (pozycja nr 24 objaśnień do planu),
• Rund um die Rastenbug, Juni, 1994 (Zamieszczona strona z książki telefonicznej),
• Ewangelicy na Warmii i Mazurach, Grzegorz Jasiński – rozdz. Misja wewnętrzna i związane z Kościołem ewangelickim zakłady opiekuńcze na Mazurach w XIX wieku, Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie, Olsztyn, 2001, ISBN 83-915852-0-4 (s. 35 – Zakład Psychiatryczny, Szpital Miłosierdzia),
• Gazeta Olsztyńska, Gazeta w Kętrzynie, Mariusz Kwiatkowski, „Tutaj projektowano drogi i umocnienia”, 28 lutego – 1 marca 2007,
• 100-lecie Szpitala Powiatowego i Liceum Ogólnokształcącego w Kętrzynie, Andrzej Sobczak – Stulecie Szpitala Powiatowego w Kętrzynie 1908-2008, Kętrzyn, 2008 (Folder okolicznościowy).

---

Oceń: Ulica Asnyka w Kętrzynie

---